Zelzele kahini Kahramanmaraş zelzelesini sahiden bildi mi?

Depremi birkaç gün evvel kestirim ettiği ileri sürülen Hollandalı Frank Hoogerbeets tartışmaların odağında. Hatta pek çok haber sitesinde bir defa daha ‘deprem kahini’ yakıştırmaları yapıldı.

Bu yakıştırmaların nedeni kendisini araştırmacı ve gezegen geometrisi uzmanı olarak tanıtan Hoogerbeets’ın 3 Şubat’ta attığı tweette “Er ya da geç bu bölgede (Türkiye’nin Güney-Orta bölgesi, Ürdün, Suriye, Lübnan) 7,5 büyüklüğünde bir sarsıntı olacak” diye yazmış olması.

Atılan bu tweet sonrası Hoogerbeets’in sarsıntısı varsayım ettiği yorumları yapıldı. O denli ki pek sitede biyografisi yayınlandı.

Hoogerbeets, kendisini “sismik aktivite ile ilgili gök cisimleri ortasındaki geometriyi izlemek için” bir araştırma enstitüsü olarak tanımlayan Solar System Geometry Survey‘de araştırmacı olduğunu söylüyor. YouTube kanalındaki binlerce takipçisi ve tertipli olarak güncellenen web sitesiyle Frank Hoogerbeets gerçek bir sismolog olduğu izlenimini veriyor.

Ancak sismolog, jeolog değil. Rastgele bir akademik unvanı da yok.

Bilim beşerlerine nazaran Hoogerbeets’in kullandığını söylediği formülün de bu bilim kısımlarıyla ilgisi yok. O da zati kendisini zelzele heveslisi olarak tanımlıyor.

Hoogerbeets, 11 yahut 12 Aralık 2015’te “dünyayı değiştirecek büyüklükte” bir sarsıntı olacağını varsayım ettiği bir kıyamet görüntüsünü Mars ve Uranüs’e dayandırmıştı. Yaklaşık 3 yıl sonra; 21-25 Aralık 2018‘de yaklaşık 8 şiddetinde zelzele olacağı savunmuştu. Bu öngörüleri tutmayınca toplumsal medyada alay konusu olmuştu.

O devir de Avustralyalı bilim insanı Bryan Gaensler, Hoogerbeets’in teorisinin hiçbir pahası olmadığını söylemişti.

Hoogerbeets‘in ismi neden sarsıntı kahinine çıktı? Yani hakikaten Türkiye’deki zelzelesi bildi mi?

Aslında nedeni üstteki örneklerden de görüldüğü üzere açık. Hoogerbeets ve onun gibiler çok fazla iddiada bulunuyor. Onlarca yanlış iddia kimsenin dikkatini çekmiyor. Lakin yanlışsız üzere görünen bir iddia olunca çok süratli bir biçimde yayılıyor.

Independent‘ın haberine nazaran Hoogerbeets ve tutmayan iddiaları daha evvel farklı ülkelerde de gündeme gelmişti.

San Diego’daki California Üniversitesi‘nde ders veren jeofizik profesörü Duncan Agnew 2017 yılında yaptığı bir açıklamada Hoogerbeets’in iddialarının ekseriyetle çok belgisiz olduğunu söylüyor:

“Tahmin olarak lisana getirdiği sarsıntı müddetleri, bir ayın yaklaşık yarısını kaplıyor. Lisana getirdiği muhtemel zelzelelerin şiddeti 6’ya kadar iniyor. Çabucak çabucak her gün bir yerde bunlardan bir tane oluyor”

Agnew ve meslektaşlarına nazaran Hoogerbeets‘in sarsıntı iddialarının hakikat çıktığını söyleyebilmesi için evvel kullandığı metodunu kanıtlaması gerekiyor.

Agnew, şöyle devam ediyor: Metodunun bir mana tabir ettiğini kanıtlamak için, varsayımda bulunduğu vakit aralıklarında başka vakitlerden daha fazla zelzele olduğunu göstermesi gerek.

Bu mevzuya ait Evrim Ağacı‘nda daha evvel “Dyson Lin Üzere Bireyler, Sarsıntıları Nasıl Evvelden Varsayım Edebiliyorlar?” başlıklı bir makale yer almıştı. Evrim Ağacı muharriri Samet Atdağ‘a nazaran bu biçim durumlarda tuttuğu sanılan birkaç iddia, kelam konusu şahsa ün getiriyor. Atdağ, yaşanan durumu algıda seçiciliğe bağlıyor:

“Örneğin Keskin Nişancı Safsatası isimli bir safsataya düşenler, çok sayıda data içinden misal olanlara odaklanıp, farklı olanları görmezden geliyorlar. Lin de çok sayıda iddiada bulunup, yalnızca tutanlar toplumsal medyanın geri bildirim döngüleri sayesinde tanınan edildikçe, güya “gerçekten de isabetli varsayımları varmış gibi” algılanıyor.

Dyson Lin’in “doğru kestirim ve zafer” ilan ettiği iddialarında yaptığı ise Cımbızlama Safsatası. Yani yalnızca ilgi cazibeli olan kestirimlere odaklanıp, tutmayanları görmezden gelmek… Hatta yakından takip edenler, kusurlu varsayımlarını geriye dönük olarak sildiğini ve durmaksızın yeni varsayımlarla rastgele tutturma mümkünlüğünü arttırdığını vurguluyorlar”

Tamamen tesadüf

Son olay yani Hoogerbeets’in Kahramanmaraş zelzelesini bildiği yorumları Newsweek’in de dikkatini çekmiş.

Newsweek haberinde ABD Jeoloji Araştırma Merkezi‘nin bir zelzelenin saatini ve tarihini kestirim etmenin hiçbir yolu olmadığını söylüyor.

Depremler kestirim edilemez

USGS Sarsıntı Tehlikeleri Programı koordinatör yardımcısı William Barnhart “Depremler kestirim edilebilir bir fenomen değildir. Hiç kimse bir zelzelenin yerini, büyüklüğünü ve zamanlamasını yanlışsız bir formda kestirim edemez” diyor.

Hoogerbeets’in varsayımlarının tesadüfen büyük bir sarsıntı dizisinden evvel geldiğini belirten Barnhart, bölgenin zelzele konusunda bilinen, sismik olarak faal bir bölge olduğunu söyledi ve şöyle devam etti: Zelzelelerin gezegensel hizalanmalara yahut öteki güneş sistemi fenomenlerine cevap olarak meydana geldiği teklifinin şu anda kabul edilen hiçbir bilimsel kıymeti yok.